Vormen van verlies
en vormen van rouw
Rouw is onvermijdelijk onderdeel van het leven. We krijgen allemaal op een bepaald moment in het leven te maken met verlies. Rouw is het werk wat ons te doen staat om dit verlies te behappen, te dragen, te verteren en mee te nemen het leven ín.
Er zijn echter verschillende soorten verlies en vormen van rouw. Op deze pagina neem ik je mee in de verschillen om je wat helderheid en inzicht te geven in jouw proces.
In het leven worden we met regelmaat geconfronteerd met een verlies. Verlies van een fase in het leven, van je omgeving na een verhuizing, van je vriendinnetje die een vriendje krijgt, van je oma die overlijdt, van het vertrek van de basisschool naar je volgende school, van het uit huis gaan en je ouder verlaten en zo nog veel meer.
Verliezen is dus een kunst die we op jonge leeftijd voor de kiezen krijgen. Hoe we daarmee omgaan wordt ons over het algemeen geleerd door de belangrijke mensen waarbij we het mogen afkijken. Je ouders/verzorgen leven je voor hoe verlies 'geleden' wordt en hoe hiermee wordt omgegaan.
Zo kan je je afvragen:
- Mocht ik huilen toen de vakantie voorbij was en je je vriendjes op de camping achter moest laten?
- Was ik aanwezig bij het afscheid van mijn grootouders?
- Heb ik emoties gezien bij mijn ouders als zij een dierbare verloren?
Kortom: hoe sta jijzelf ten opzichte van verlies en dat wat het met jou doet?
Verschillend verlies
Als we aan verlies en rouw denken, dan denken we snel aan het overlijden van een dierbaar iemand.
Toch is verlies iets wat vele vormen kent, zoals de illustratie hierboven laat zien.
Verlies van rol, verlies van een droom, verlies van fysieke functies of cognitieve functie door ziekte (denk aan LongCovid, dementie) verlies van comfort en veiligheid, van je partner, van een ouder, broer of zus, van je kind, van een kinderwens, van een levensfase, van je huisdier, van je woning, van financiële zekerheid, van je zwangerschap, je gezondheid, van je leven zoals het was of zoals je het wilde.
Verlies kent vele gezichten en bij ieder verlies hebben we iets te doen om daar onze weg in te vinden.
We hebben werk aan de winkel om iets wat ineens anders is te begrijpen en te doorvoelen, voor dat wat het met ons doet en wat het voor ons betekende. Een verandering of een verlies laten we dus niet zomaar achter ons, zoals een jas aan de kapstok. Rouwen vraagt om meer dan dat. En toch vinden de meeste mensen heel natuurlijk hun eigen weg en gaan ze na een korte periode weer verder met het leven. Veel verliezen zijn dan ook normaal en kunnen ons brein, hart en lijf goed verwerken.
Daar waar verlies meer impact heeft, wordt het rouwen een grotere klus. Overigens niet gek, want als iets of iemand je naderbij staat, dan heeft het verlies grotere gevolgen voor jou als mens. Gevolgen in hoe je je erbij voelt, wat er in je dagelijks leven veranderd en wat je te missen hebt. Het wordt ook lastiger wanneer we meer verliezen met impact hebben geleden, wanneer verlies zich herhaalt of wanneer rouw zich stapelt.
Dus we hebben vaak een flinke kluif aan impactvolle rouw of een impactvolle verandering.
Ik maak onderscheid in de volgende vormen van rouw:
(klik ze aan voor gerichte informatie)
Levend verlies
Levend verlies is een term die de laatste jaren gelukkig meer aandacht krijgt.
Levend verlies is het verlies van iets of iemand die er nog is.
Er zijn namelijk veel mensen die leven mét verlies. Denk aan het leven met een chronische ziekte, het krijgen van kanker, het leven met iemand met dementie, het opvoeden van een kindje met een beperking.
Zorg voor partner: Zo zien we in de maatschappij een toename aan mensen die zorg dragen voor een partner (bijvoorbeeld met dementie of psychiatrie). De relatie kan snel veranderen, wat steeds verdriet en aanpassingen vraagt van iedereen. Dit verdriet speelt zich vaak voor de verzorgende partner, op de achtergrond af, want op de voorgrond ligt er een zorgtaak.
Als partners verlangden jullie ooit naar die geweldige vakantie in Zuid Afrika of het bouwen van een huis of 'gewoon' samen oud worden. En ineens vraagt het van jullie beide om dit beeld, deze droom, aan te passen aan de realiteit. Dit is een rouwtaak die steeds iets van je vraagt in het dagelijkse leven.
Zorg voor je kind: In het opvoeden van jullie kind met een beperking, is de taak van het ouderschap bovengemiddeld zwaar. We spreken van zorg-intensieve gezinnen. Het dagelijks leven is naast 'gewoon leven', ook gevuld met het geven van bijzondere zorg. Jullie kindje ontwikkeld zich mogelijk anders, kan bepaalde lichamelijke functies niet of nooit ontwikkelen en zal een andere toekomst tegemoet gaan dan je ooit had gehoopt of verlangd. Als ouder vraagt het om te rouwen om dat wat er niet is of niet zal komen en dat is vaak een zeer pijnlijk proces. Een proces wat zich steeds herhaalt, omdat levensfasen elkaar opvolgen.
Leven met ziekte: soms worden we ziek, ineens of geleidelijk. We leveren in. Lichamelijk kunnen we minder en soms kan ook ons hoofd de wereld niet meer bijbenen. Het vraagt om je aan te passen aan je lijf. Jouw leven, jouw dromen, jouw doen en laten moet zich gaan verhouden aan wat je kunt of niet meer kunt. Dit hele aanpassen is soms een torenhoge eis. Dan zijn er ook ziektes die moeilijk te duiden zijn, bijvoorbeeld Long-COVID, Reuma of andere auto-immuun ziekten, de overgang (geen ziekte, maar ik noem hem wel) of onbekende klachten die je leven bepalen. Ook hierin hebben we te maken met steeds terugkerend verlies. We hebben onze rouw daarin te nemen.
Rouw binnen levend verlies vraagt steeds opnieuw aandacht. Dat is vaak lastig náást een zorgtaak of naast het ziekte proces.
Wat je kunt ervaren bij deze vorm van verlies zijn schuldgevoelens en zelfverwijt, een omgeving die moeite heeft om de impact van jouw leed te zien waardoor je je niet gehoord en gezien voelt. Het is ook een diffuus verlies, zoals Fiddelaer- Jaspers en Noten het omschrijven. Omdat iemand er nog wel is, maar je toch ook gevoelens van rouw ervaart. Er zit mogelijk miskenning en oordeel op de ervaring van rouw, waardoor het nog lastiger is om je te voelen zoals je je voelt. Ook hoort bij dit verlies een zware klus en de neiging teveel van jezelf te vragen. Het leven dendert door, je gaat van de ene (medische) afspraak naar de volgende, wat soms niet bij te houden is. Frustratie neemt toe en een gevoel van onvermogen. Je voelt je overspoeld en hebt gevoelens van machteloosheid. De toekomst is vaak onzeker en angstige gevoelens hierover zijn niet vreemd.
Het is ongelooflijk belangrijk in het leven mét verlies, om de rouwende kant aandacht te geven. Het contact aangaan met het soms grote verdriet, kan de weg zijn naar het (samen) delen en onderzoeken van dat wat er nog wel is. Want het contact wat wij hebben als mensen onder elkaar, helpt ons (ver)dragen. Geen pijn is gelijk aan elkaar, geen traan even zout....
Gestapelde rouw
De impact van verlies neemt toe, wanneer we reeds bekend zijn met een groot verlies in ons verleden. Ik ben bijvoorbeeld op heel jonge leeftijd mijn vader verloren, wat huidige verlieservaringen een extra diepe kleur geven. Verliezen bekijken we ook hier in een breder perspectief en denken dus ook aan verlies van een prettige en veilige jeugd of het verhuizen naar een andere stad.
Het wordt nog lastiger als deze vroegere ervaringen er onvoldoende mochten zijn, er geen steun was op jonge leeftijd of stabiele volwassenen die ons het rouwen hebben voorgeleefd. We leren zo goed en kwaad als het kan om te gaan met wat we voelen, ervaren en doormaken in het leven. Zeker als kind zijn we ongelooflijk inventief en flexibel en ontwikkelen zo strategieën om verder te komen. Als mens kunnen we onze rouw zo heel goed 'uitstellen', leren om gevoelens te onderdrukken of bepaald gedrag te ontwikkelen dat ons daarbij ondersteund.
Het verlies van nu komt op de stapel van eerdere verliezen en we huilen de tranen van van toen en nu door elkaar heen. Dit kan verwarrend zijn, omdat je soms meer verdriet of emoties voelt, dan je passend vind bij het verlies dat je nu leidt.
Oude strategieën komen aan het licht en blijken niet meer te werken of je zelfs te blokkeren. Gestapeld verlies en gestapelde rouw vraagt dus niet alleen te kijken naar het nu, maar ook op te halen wat we ergens achter hebben gelaten of hebben geparkeerd.
Rouw trauma
Traumatische rouw of rouwtrauma is het ervaren van een verlies met een grote impact. Hoe dat ervaren wordt is voor iedereen verschillend. De impact van een verlies is voelbaar en merkbaar, omdat het het leven ontwricht. Na bijvoorbeeld een huwelijk van 40 jaar, is het leven enorm verweven tussen twee mensen. Als een van hen overlijd, heeft dit grote gevolgen. Niet meer samen wakker worden, ontbijten, boodschappen doen en de financiën beheren. Niet meer samen praten over de belangrijke dingen in het leven. Niet meer iemand die de gordijnen dichtdoet of het eten kookt. Niet meer die gevulde stoel in de kamer.
Het leven herinnert mensen soms ieder moment van de dag aan het verlies en die impact is ontwrichtend.
Traumatisch verlies kan ook gekenmerkt worden door een gewelddadig of onverwacht verlies. Denk bijvoorbeeld aan zelfdoding, verdwijningen of wanneer er sprake is van moord.
Transgenerationele rouw
Zoals ik al schreef, wordt ons vaak voorgeleefd hoe we met verlies en veranderingen om kunnen gaan. Als we geboren worden zijn we overgeleverd aan onze ouders. Geen haar op ons hoofd die onze ouders in twijfel trekt, we nemen aan wat we aantreffen. We zijn ook 100% afhankelijk van onze ouders en worden geboren met een grote liefde voor hen. Beide factoren vertalen zich naar loyaliteit. Wat onze ouders soms ook doen in het leven, we blijven onlosmakelijk aan hen verbonden.
En daar waar wij dit doen naar onze ouders, doen zij dit weer naar hun eigen ouders. Dus veel ongeschreven regels worden ons zonder woorden doorgegeven; het wordt ons voorgeleefd.
Traumatische gebeurtenissen laten grote sporen na in familie systemen. Rouw en verlies is daar een groot onderdeel van. Kijk naar de vroegere generaties, waarbij een doodgeboren kindje als heel 'normaal' werd bestempeld. Er werd soms niet meer over gesproken. Maar dat zegt natuurlijk niets over het leed dat het heeft veroorzaakt.
Doordat iets verzwegen wordt, omdat het 'normaal' is, en dus geen aandacht krijgt, kan het zich vastzetten, gaan stollen. Net als bij gestapelde rouw, (waar transgenerationele rouw ook geregeld onderdeel van is) geeft het een bodem van verdriet die blijft bestaan.
Er is geen goed of fout in rouwen om een verlies, dus ook niet in het ervaren van deze vorm. We komen vaak pas achter deze vorm van rouw, als we zelf voelen dat we tranen laten voor de generaties die ons zijn voorgegaan. Als we merken dat de tranen blijven vloeien of er een vreemde angst zit op rouwen. Of als we bepaald verdriet wel voelen, maar niet begrijpen.
'Ik huil niet alleen om mijn eigen verlies, maar door mij heen golft ook ditzelfde verlies waar mijn oma niet om mocht of kon huilen'.
Merk je dat je jouw verlies aandacht wilt geven neem dan contact op via het onderstaande link.
Je bent van harte welkom!
Heb jij behoefte aan het ontmoeten van lotgenoten? Jouw verhaal te delen bij gelijkgestemden en te zo te weten dat je niet alleen bent? Dat kan!
Met de lotgenotenkring komen we maandelijks voor de duur van 6 maanden bijeen. Je bent welkom in Overbetuwe, Lingewaard en de Liemers.
Kijk voor data en locaties op www.lotgenotenkring.nl
