Hoe werkt trauma?

Van ontregeling naar veerkracht

Trauma is een verwonding.

Een wond die lichamelijk, maar ook emotioneel of psychisch kan zijn.

Of we een wond kunnen helen of verwerken op het moment dat hij ons wordt toegebracht, hangt met vele dingen samen.

Wat we weten is dat wanneer verwerken van een trauma moeizaam gaat, stagneert of wordt uitgesteld, het kan zorgen voor langdurige last in het dagelijks leven.  

Wat voor de één traumatisch is, hoef dat voor een ander niet te zijn.

Helaas hebben we hier zelden zelf iets over te zeggen. Het is niet een 'keuze' die we maken, als het trauma ons veel meer doet dan we zouden willen. Het overkomt ons en onze reactie op een trauma is niet een bewuste actie.

Om te kijken naar ons eigen helingsproces is het niet zozeer relevant wat er precies is gebeurd. We hebben vooral te onderzoeken wat er NU bij ons van binnen gaande is; in ons lijf, ons brein en onze gevoelens. 

En soms is dat wat ons overkomt zó pittig, dat onze binnenkant ontregeld is en we onszelf maar moeilijk kunnen begrijpen of volgen. Het kan ongelooflijk spannend zijn om die binnenwereld te verkennen, want door wat je is overkomen staan alle alarmbellen aan. Je stress systeem is in de war en eigenlijk is alles spannend.

En het is ook lastig omdat we nu eenmaal zelden onszelf écht van dichtbij bekijken.

Dus hoe doe je dat? En dat, terwíjl je je angstig, alleen of verdrietig voelt? 

Klachten 

Er zijn verschillende varianten van klachten. 

Herinneringen

Bij trauma kan het zo zijn dat je bepaalde delen van de gebeurtenis blijft herinneren. Dit kan je herinneren door middel van beelden, geuren, gevoelens of lichamelijke pijn. Al is de gebeurtenis al voorbij, jou hele systeem kan het blijven herinneren, soms zelfs als of het je nu overkomt. 

Stress en angst

Wanneer ons systeem (het geheel aan hoofd, lijf, gedachten, gevoelens en emoties) hoge mate van stress ervaart omdat het een grote dreiging heeft moeten doorstaan, dan krijgt het een optater. Je hebt hier van te herstellen, te ontladen. Soms wil je wegrennen, vechten of het uitgillen. 

Als we dit niet kunnen doen op het moment van impact, dan stellen we die ontlading als het ware uit en houden we de stress vast in ons systeem. We 'parkeren' het als het ware. Binnen brainspotting leggen ze uit dat je in je brein op dat moment traumacapsules maakt. Als een tijd capsule, die je opslaat in je brein. Je brein is onlosmakelijk verbonden met je lijf, dus dat wat je opslaat in je brein zet zich ook vast in je lijf. 

Hoe meer er opgeslagen ligt in je systeem, hoe voller deze wordt. Zie het als een te volle parkeerplaats, waar je je auto niet meer kunt parkeren laat staan doorheen kunt manoeuvreren. Er kan niets meer bij. Het stress niveau neemt toe en de capaciteit om stress en angst te managen neemt af. Ook je hormoonhuishouding staat paraat om de dreiging te lijf te gaan. 

Wat je merkt is een overmaat aan gedachten, gevoel van angst dat toeneemt en soms zelfs kan leiden tot paniekgevoelens, onrust in je lichaam. 

Het kan ongelooflijk lastig zijn om door te maken, maar dit is wel het moment waarop we moeten beseffen dat onze gedachten niet meer heel betrouwbaar zijn. Ze zijn gestuurd door onze angst en de angst creëert weer angstige gedachten. 

Onrustig lichaam

Je lichaam reageert natuurlijk ook op een hoeveelheid stress. Je hartslag gaat omhoog, je maakt hormonen aan die jou ondersteunen in het te lijf gaan van de dreiging, je ademhaling kan versnellen. Ook kan je het overmatig warm of juist koud krijgen, slecht slapen, krampen voelen in spieren, strakke kaken, moeilijk stil kunnen zitten. Sommige delen in je lijf reageren heftiger en hier kan je spierpijn ontwikkelen. Je darmen krijgen te weinig bloedtoevoer, want in tijden van dreiging gaat er minder energie naar organen en meer naar je spieren.

Bij iedereen kan het een samenvallen zijn van verschillende klachten. 

Oorzaken

Een heftige gebeurtenis

Dit is vaak de meest bekende vorm van trauma. Er overkomt je iets, wat zo heftig is, dat alles op zijn grondvesten schud. Dit kan shocktrauma zijn; een intense eenmalige gebeurtenis. Hierbij heb je zelf wellicht lichamelijke schade en ben je emotioneel en psychisch zo geschrokken, dat de schrik je lijf niet zomaar verlaat. Denk bijvoorbeeld aan een auto ongeluk, getuige van een ongeval of geweldsdelict, het meemaken van een overval. 

Langdurige stress en/of onveiligheid

Bij langdurige stress en onveiligheid raakt ons stress systeem permanent overbelast. Je lichaam staat steeds in hoge paraatheid om een dreiging te ontvluchten, te bevechten of heeft zich neergelegd bij de situatie. Dit wordt steeds meer 'normaal', soms zonder dat je er erg in hebt. Een lichaam dat steeds paraat staat is permanent bezig om een dreiging te bezweren. Je kunt je voorstellen dat dit een dagtaak is. Zo'n enorme klus maakt dat er weinig ruimte over blijft voor andere zaken; werken, ontspannen, huishouden, ontmoetingen, opvoeden.... 

Je merkt dat alles snel teveel is, dat je snel geïrriteerd, emotioneel, ontwricht of ontstemd bent. Door het overvolle systeem, neemt spanning, angst en paniek toe. Je snapt niet goed waarom omdat bij langdurige stress of onveiligheid, je niet meer één specifieke gebeurtenis hebt, maar het opgebouwde situaties zijn. Dit is verwarrend en die verwarring kan je ook angstiger maken. Het vertrouwen in jezelf neemt af en daarmee ook je vermogen om jezelf uit te leggen aan je omgeving. 

Je lichaam kan stram aanvoelen en spieren gespannen. Je kunt slecht of onrustig gaan slapen. Ook het risico op een burn-out neemt toe. 

'Dingen die er waren, die er niet hadden moeten zijn':*

Soms zijn er dingen in het leven gebeurd die je eigenlijk niet hadden mogen overkomen. Denk bijvoorbeeld aan alles waar je grenzen overschreden worden zonder jouw toestemming; seksueel misbruik, geweld, ruzie tussen je ouders, een kant moeten kiezen in de strijd tussen je ouders, onvoorspelbaar gedrag van jouw verzorgers of anderen of worden gepest. 

'Dingen die er niet waren en wel hadden moeten zijn': *

In de eerste jaren van ons leven zijn we volledig afhankelijk en overgeleverd aan onze ouders/ verzorgers. In de eerste weken zijn we nog niet eens in staat om onze eigen temperatuur te regelen, laat staan te begrijpen wat we voelen, nodig hebben, ervaren en waarnemen. Als we iets niet prettig vinden dan laten we dat onze ouders/verzorger weten door te huilen. Hoe onze ouders/verzorgers reageren op ons geeft ons een basis in het leven. Als we snel worden opgepakt en worden getroost, dan voelen en ervaren we dat onze behoeften worden ontmoet, dat we belangrijk zijn en welkom zijn met onze behoeften. Als hier veel vertraging op de lijn zit, omdat onze ouders ons niet komen troosten, dan moeten we onszelf redden met onze gevoelens en behoeften.

In deze verfijnde afstemming tussen kind en ouder, kan in de eerste jaren een gemis bij ons als kind ontstaan. Soms waren er omstandigheden die maakten dat onze ouders onvoldoende aanwezig konden zijn. Deze afwezigheid kan zowel fysiek als emotioneel zijn. Misschien was er veel gedoe tussen onze ouders, waardoor er te weinig aandacht was voor ons. Of er was te weinig zachtheid en vooral veel 'kop op, en door....', waardoor onze emoties aan de kant moesten. 

Langdurige afwezigheid van sensitieve ouders/ verzorgers, maakt dat ons 'normaal' anders ontwikkeld. Vaak hebben we helemaal niet door dat we iets missen, want we weten niet beter. 

Pas op het moment dat er grote tegenslagen zijn in het leven, ontdekken we dat we een bepaalde verbinding met onszelf missen. We hebben nooit echt geleerd hoe het is om getroost of gereguleerd te zijn. Onze binnenwereld kan een enge of spannende plek zijn. We hebben onvoldoende geleerd te verstaan wat we voelen, wat dit betekent en wat we kunnen om onszelf gerust te stellen en veilig te voelen. 

Ervaringen die ons zijn overgedragen

Transgenerationeel trauma is gelukkig iets waar de laatste jaren steeds meer aandacht voor is. Onrust en een gevoel van onveiligheid kan ons meegegeven zijn vanuit generatie voor ons. Een oma die angstig is voor onweer, omdat het haar aan de bommen uit de oorlog doet denken, heeft haar dochter de angst voor onstuimig weer meegegeven.

Dit is een voorbeeld wat goed te volgen is, maar soms zijn er dingen gebeurd in de generaties voor ons, waar niet over gesproken is. Het onuitgesproken verhaal is het ook het verhaal dat niet wordt begrepen, dat verwarring oplevert en maakt dat we bepaalde angsten niet kunnen plaatsen. Dit maakt ze eigenlijk nog meer spannend dan ze feitelijk zijn. Zoals eerder beschreven reageren we verfijnd om onze ouders/ verzorgers, dus ook op hun angsten. We kunnen zo een gevoel van angst mee krijgen, waar we maar moeilijk de vinger achter krijgen, maar die ons wel belemmerd in ons functioneren. 

*Deze titel komt van traumanet.nl

Het volgende deel van ons brein dat is ontstaan heet het Limbische systeem (zoogdierenbrein). Dit systeem wordt gevormd door een groep hersenstructuren in de grote hersenen die betrokken zijn bij emotie, emotieregulering, emotioneel geheugen, genot en motivatie. Hier worden onder andere hormonen geproduceerd en wordt de temperatuur en de eetlust geregeld. Onze overleving is hier afhankelijk van sociale verzorging en onze omgeving. Emotionele afstemming en aanpassing aan de groep en omgeving is hier de voornaamste taak. Bij gevaar gaan we om hulp roepen, vechten of vluchten. We komen dus in beweging. 

De neocortex, het evolutionair nieuwste deel van de hersenschors, is betrokken bij hogere functies zoals waarneming, bewuste beweging, taal, redeneren en abstract denken. Het is het unieke brein, dat wij mensen bezitten. Middels dit deel van de neocortex kunnen we vele slimme tools ontwikkelen om ons in onze sociale omgeving te oriënteren.  Bij gevaar kunnen we plannen bedenken, de ander manipuleren en misleiden. 

Het meest recent ontwikkelde breindeel, het slimme en sociale deel van ons brein is de prefrontale cortex. Hier wordt onze sociale afstemming zeer verfijnd: ons vermogen tot empathie en compassie. Middels de prefrontale cortex  zijn we in staat om creatief en innovatief ons leven gestalte te geven, in goede afstemming met onze omgeving. Gevaar beleven we hier als een uitdaging, die het beste van ons vraagt.

Trauma en onze reacties

Bij traumatische gebeurtenissen kan het zijn dat je een natuurlijke reactie ervaart vanuit je oudste breinstukken. Je bevriest, wilt vechten, vluchten of hulp activeren. Deze oudere delen van het brein werken meer op een automatische piloot en veel sneller dan dat wij erover kunnen nadenken. Reacties die we hebben op indrukwekkende gebeurtenissen kunnen vervelend voelen of je hebt fysieke behoeften die je liever niet uit; gillen, vluchten, schudden en trillen. Daarnaast kunnen maatschappelijke normen maken dat we ons schamen voor deze reacties en dat blokkeert ons nog verder.

Ook wanneer je in gevaar bent of je overweldigd voelt door een schokkende gebeurtenis (shocktrauma) wordt je lichaam geladen met energie: het maakt zich klaar om te vechten of te vluchten. Soms kan je niet weg uit de situatie of je er tegen verzetten. Dan schakelt je lijf over op bevriezen of uitchecken (dissociatie). De energie die vrijkomt bij een vecht of vlucht reactie kan zich dan niet ontladen en zet zich vast in je lichaam. Dat is het trauma en eigenlijk het onvermogen van jouw systeem om op dat moment over te gaan tot het verwerken. Het zet zich vast in je lichaam en brein.

Als je de reactie die je lichaam aanvankelijk wilde maken niet kunt maken of ook later niet af kunt maken, dan blijft jouw totale systeem in hoge spanning. Je zenuwstelsel heeft flink gas gegeven, maar trapt ook op de rem in de hoop dat het de situatie overleefd. 

We denken dus meestal dat we met onze prefrontale cortex en neocortex ons handelen kunnen beïnvloeden, onszelf kunnen sturen. Echter in geval van dreiging nemen onze oudste hersendelen het over. Daar hebben we weinig over te zeggen, omdat ons overleven nu eenmaal belangrijker is, dan er even rustig over nadenken en reflecteren. 

De reactie die wij als mens hebben op een heftige gebeurtenis, trauma, is helemaal niet simpel.

De gevolgen zijn vaak complex en kunnen effect hebben op je dagelijks functioneren. 

Ik zie vaak mensen die vooral last hebben van zichzelf en worstelen met gevoelens, emoties en lichamelijke gevolgen. Niets is vreemd of raar. Je zult uiteindelijk merken dat je brein en lichaam heel goede redenen hebben om te reageren zoals ze reageren. Dat je hier last van hebt is ook niet vreemd. 

De last die je ervaart kan zich wel vertalen in een gevoel van balen en frustratie over jezelf. Helaas helpt dit niet in het gerust stellen van je systeem.

In het jouw herstelproces is het hebben van compassie en geduld echt een schone zaak.